ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 9، آذر 1399 ، شماره پی در پی 55

کارکرد تقابل های دو گانه در مثنوی مولوی

صفحه (261 - 283)
محمد معین صفاری (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1398

چکیده

تقابلهای دوگانه یکی از رویکردهای شاعران و نویسندگان برای بیان اندیشه های و افکارشان است. در این رویکرد، براساس نظریه تقابلهای دوگانه، برای پی بردن به افکار، اندیشه ها و ایدئولوژی شاعران و نویسندگان که در این دوگانگیها نهفته است، باید آنها را کنار یکدیگر قرار داد و سپس با مد نظر قرار دادن تفاوتها و شباهتها به معنای آنها پی برد. مثنوی مولانا یکی از آثار ادبی است که با بهره گیری از تقابلهای دوگانه، بسیاری از تفکّرات متافیزیکی و ماورائی در آن مطرح شده است. این پژوهش با رویکردی توصیفی-تحلیلی، مثنوی مولانا را بر اساس نظریه تقابلهای دوگانه کاویده است. یافته های پژوهش بیانگر آن است که مولانا با مطرح کردن تضادها و دوگانگی‌ها در مثنوی به صورت آشکار، تلاش میکند با رویارو کردن آنها، بین تقابلها ارتباط معنایی برقرار کند و یا به ارتباط معنایی جدید برسد. وی با رویارو کردن عقل و عشق، دنیا و آخرت، جسم و روح، صورت و معنا، پیر و سالک و . . . نظام فکری عرفانی خویش را بر تقابلهای دو تایی بنیان میکند و نشان میدهد این آموزه ها فراتر از اندیشه های حسی و مادی است.

کلمات کلیدی
ساختارگرایی , تقابلهای دوگانه , مولوی , مثنوی

• -«بررسی نشانه‌شناختی عناصر متقابل در تصویرپردازی اشعار مولانا». حیاتی، زهرا، 1388، فصلنامه نقد ادبی، سال 2، شماره 6: صص25-7.
• -تمهید الاوائل و تلخیص الدلائل، الباقلانی محمد، 1414، تحقیق الشیخ عمادالدین و احمد حیدر، بی‌جا، مؤسسه الکتاب الثقافیه، ط 2.
• -حافظ‌نامه، خرمشاهی، بهاءالدین، 1375، اطلاعات، تهران.
• -دایره المعارف تشیع، صدر حاج سید جوادی، احمد، 1390، انتشارات حکمت، تهران.
• - دوره زبان‌شناسی عمومی، سوسور، فردینان‌دو، 1387، ترجمه کورش صفوی، هرمس، تهران.
• - ساختار و تأویل متن، احمدی، بابک، 1370، دو جلد، نشر پایا، تهران.
• - شرح جامع مثنوی، زمانی، کریم، 1387، جلد چهارم، اطلاعات، تهران.
• -شرح گلشن رازی شبستری از ترکه‌ اصفهانی، دزفولیان، کاظم، 1375، نشر آفرینش، تهران.
• -شرح المواقف، الجرجانی، السید الشریف، 1325، مطبعه السعاده، مصر.
• - شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، 1317ﻫ، ط 1، الملل و النحل، مصر: بی‌نا.
• - عبهر العاشقین، روزبهان بقلی، 183، به کوشش هانری کربن و محمد معین، انتشارات منوچهری، تهران.
• - علم جهان، علم جان: ربط جهان‌شناسی اسلامی در دنیای جدید، چیتیک، ویلیام، 1389، ترجمه امیر حسین اصغری، اطلاعات، تهران.
• -فیه مافیه، مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی، 1388، به تصحیح توفیق سبحانی، کتاب پارسه، تهران.
• -القبسات، میرداماد، محمد، 1374، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
• -اللمع، الاشعری، ابوالحسن، 1421ه.ق. تصحیح محمدامین الضناوی، دارالکتب العلمیه، بیروت.
• - مثنوی، شرح و تفسیر کریم زمانی، مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی، 1387، شش دفتر، انتشارات اطلاعات، تهران.
• - مجالس سبعه، هفت خطابه، مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی، 1379، تصحیح توفیق سبحانی، انتشارات کیهان، تهران.
• -مولوی و جهان بینی‌ها در مکتب های شرق و غرب، جعفری، محمد تقی، 1388، موسسه انتشارات بعثت، تهران.
• -نگاهی تازه به معنا شناسی، پالمر، فرانکف 1391، ترجمۀ کورش صفوی، چاپ ششم، تهران: نشر مرکز.